برق‌زدگی چشم، یکی از آسیب‌های شایع در میان جوشکاران و افرادی است که با تجهیزات جوشکاری کار می‌کنند که این آسیب به دلیل تماس مستقیم یا غیرمستقیم چشم با اشعه ماورا بنفش (UV) ناشی از قوس الکتریکی به وجود می‌آید.
این عارضه که در اصطلاح پزشکی به آن “فوتوکراتیت” نیز گفته می‌شود، می‌تواند باعث التهاب قرنیه و بروز علائمی مانند سوزش شدید، درد، اشک‌ریزی و کاهش موقت بینایی شود. عدم استفاده از تجهیزات محافظتی مناسب یا رعایت‌نکردن نکات ایمنی از اصلی‌ترین دلایل بروز این مشکل است.
خوشبختانه، با آگاهی از روش‌های پیشگیری، مانند استفاده از عینک‌های محافظ استاندارد و رعایت فاصله مناسب از محل جوشکاری، می‌توان از وقوع این آسیب جلوگیری کرد. در این مقاله به طور جامع به بررسی دلایل، علائم و روش‌های پیشگیری از برق‌زدگی چشم پرداخته می‌شود تا از سلامت چشمان در محیط‌های کاری خطرناک محافظت شود.
چرا برق زدگی در جوشکاری اتفاق می‌افتد؟
برق‌زدگی چشم که اغلب در اثر قرارگرفتن چشم‌ها در معرض اشعه ماورا بنفش (UV) یا زل‌زدن به شعله ناشی از جوشکاری رخ می‌دهد، به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد. از دلایل اصلی و عوامل تأثیرگذار بر این عارضه موارد زیر هستند.
دلایل اصلی برق‌زدگی چشم
اشعه ماورا بنفش: قوس الکتریکی در جوشکاری منبع قوی اشعه UV است که می‌تواند به لایه سطحی قرنیه آسیب جدی وارد کند. اشعه UV به‌صورت نامرئی بوده و اثرات آن معمولاً با تأخیر ظاهر می‌شوند. در واقع این اشعه به قرنیه و ملتحمه نفوذ کرده و باعث التهاب و آسیب بافتی چشم می‌شود.
اشعه مادون‌قرمز: اشعه مادون‌قرمز در برخی از فرایندهای جوشکاری تولید می‌شود که می‌تواند به‌مرورزمان باعث تحریک و آسیب چشمی شود.
عدم استفاده از تجهیزات محافظ: نبود یا استفاده نادرست از عینک‌ها، ماسک‌ها یا سپرهای محافظتی که توانایی جذب یا جلوگیری از عبور اشعه UV و IR را داشته باشند، یکی از دلایل اصلی است.
انعکاس اشعه یا نور: اشعه UV می‌تواند از سطوح براق یا فلزی محیط کار بازتاب شود و حتی افرادی که مستقیماً به قوس الکتریکی نگاه نمی‌کنند را تحت‌تأثیر قرار دهد.
عوامل تأثیرگذار بر شدت برق‌زدگی چشم
مدت‌زمان تماس: قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه UV خطر آسیب‌دیدگی را افزایش می‌دهد. حتی چند ثانیه تماس بدون محافظ می‌تواند عوارض ایجاد کند. پس هر چه جوشکاری طولانی‌تر باشد احتمال برق‌زدگی بیشتر است.
شدت قوس الکتریکی: نوع جوشکاری (مانند جوشکاری قوس الکتریکی، جوشکاری با الکترود دستی یا جوشکاری پلاسما) در شدت اشعه UV و IR تولید شده مؤثر است. جوشکاری قوس الکتریکی دستی، جوشکاری قوس پلاسما و جوشکاری MIG/MAG (جوشکاری گاز محافظ) از دسته جوشکاری‌هایی‌اند که شدت قوس بالایی دارند و اشعه UV زیادی تولید می‌کنند؛ اما بقیه روش‌ها ایمن‌تر هستند.
فاصله از منبع اشعه: نزدیکی به محل جوشکاری شدت دریافت اشعه را افزایش می‌دهد. کار در فاصله کمتر از 2 متر از محل جوشکاری می‌تواند خطرناک باشد.
شرایط محیطی: در محیط‌های بسته، اشعه به‌راحتی توسط دیوارها و سطوح بازتاب می‌شود. همچنین وجود گردوغبار یا ذرات معلق می‌تواند شدت خیرگی را افزایش دهد.
کیفیت تجهیزات محافظتی: تجهیزات غیراستاندارد یا ماسک‌هایی که توانایی فیلترکردن اشعه UV و IR را ندارند، نمی‌توانند از چشم‌ها محافظت کنند.
عدم آموزش کافی: بسیاری از افرادی که در زمینه جوشکاری فعالیت می‌کنند، از خطرات اشعه UV و ضرورت استفاده از تجهیزات محافظتی آگاهی کافی ندارند.
نوع مواد جوشکاری: برخی فلزات و الکترودها هنگام جوشکاری اشعه UV بیشتری تولید می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، جوشکاری آلومینیوم اشعه بیشتری نسبت به فولاد تولید می‌کند.
چرا آگاهی از این دلایل مهم است؟
شناخت دلایل و عوامل تأثیرگذار بر برق‌زدگی چشم می‌تواند به جوشکاران و کارفرمایان کمک کند تا اقدامات پیشگیرانه مناسب انجام دهند، از تجهیزات استاندارد استفاده کنند و محیط کار را ایمن‌تر سازند. این موارد نقش مهمی در حفظ سلامت چشم‌ها و جلوگیری از آسیب‌های بلندمدت دارد.
علائم اولیه برق زدگی چیست؟
علائم برق‌زدگی چشم در جوشکاری که ناشی از تماس با اشعه ماورا بنفش (UV) است، معمولاً چند ساعت پس از قرارگرفتن در معرض اشعه ظاهر می‌شود. این علائم بسته به‌شدت آسیب می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
درد و ناراحتی: احساس درد شدید یا خفیف در چشم‌ها که معمولاً باگذشت چند ساعت پس از مواجه تشدید می‌شود.
حساسیت به نور: چشم‌ها نسبت به نور حساس شده و قرارگرفتن در نور باعث افزایش درد می‌شود.
قرمزی چشم: التهاب و قرمزی در چشم‌ها به دلیل تحریک بافت‌های ملتحمه و قرنیه، از دیگر علائم است.
احساس وجود جسم خارجی در چشم: ممکن است احساس کنید شن یا ماسه در چشمتان وجود دارد؛ حتی اگر جسم خارجی در چشم نباشد.
اشک‌ریزی شدید: غدد اشکی به طور خودکار برای کاهش تحریک و محافظت از چشم، اشک بیشتری تولید می‌کنند.
علائمی که نشان‌دهنده شدید بودن برق زدگی
تورم پلک‌ها: پلک‌ها ممکن است متورم و دردناک شوند، به‌ویژه اگر تماس با اشعه شدید بوده باشند.
کاهش موقت بینایی: دید فرد ممکن است تار یا مختل شود. این مشکل معمولاً موقتی است و با بهبود آسیب رفع می‌شود.
خارش یا سوزش شدید: سوزش و خارش آزاردهنده که ممکن است فرد را مجبور به مالیدن چشم کند که می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
تغییر رنگ ملتحمه: ملتحمه (بافت سفید چشم) ممکن است به دلیل التهاب و خون‌ریزی سطحی قرمز شود.
سردرد: در برخی موارد، افراد دچار سردردهای ناشی از تحریک سیستم عصبی چشم می‌شوند.
زمان بروز علائم
علائم معمولاً 4 تا 12 ساعت پس از مواجهه با اشعه ظاهر می‌شوند. در صورت شدت آسیب، علائم ممکن است به صورت حادتر و زودتر بروز کنند.
اگر این علائم را تجربه کردید، به‌هیچ‌وجه چشم‌ها را نمالید، زیرا این کار می‌تواند التهاب را تشدید کند. برق‌زدگی چشم معمولاً موقتی است، اما اگر به طور مکرر یا شدید رخ دهد، ممکن است به آسیب‌های جدی‌تر و دائمی منجر شود.
5 اصل مهم در هنگام جوشکاری
پیشگیری از برق‌زدگی چشم در جوشکاری بسیار مهم است، زیرا این عارضه می‌تواند سلامت چشم را به خطر بیندازد و باعث ناراحتی شدید شود.
- استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب
عینک‌ها و ماسک‌های مخصوص جوشکاری: از عینک‌ها یا ماسک‌های جوشکاری با شیشه‌های فیلترUV و IR استفاده کنید که استانداردهای ایمنی را رعایت کرده باشند
کیفیت و درجه تیرگی: شیشه ماسک یا عینک باید دارای درجه تیرگی مناسب داشته باشد.
- رعایت اصول ایمنی در محیط کار
فاصله مناسب: هنگام جوشکاری، فاصله‌ای ایمن از شعله را حفظ کنید تا شدت اشعه کاهش یابد.
پوشش محیطی: سطوح بازتابنده مانند فلزات براق را با پوشش‌هایی مثل پارچه یا رنگ مات بپوشانید تا از بازتاب اشعه جلوگیری کند.
ایجاد محدوده ایمن: در محیط‌های جوشکاری، از پارچه‌ها یا پرده‌های جوشکاری مخصوص استفاده کنید تا افراد دیگر در معرض اشعه قرار نگیرند.
- آموزش و آگاهی
آموزش کارگران: کارگران باید آموزش‌های لازم در مورد خطرات جوشکاری و اهمیت استفاده از تجهیزات ایمنی را دریافت کنند.
- حفظ و نگهداری تجهیزات
بررسی منظم تجهیزات: تجهیزات محافظتی را به طور منظم بررسی کنید تا از سالم‌بودن شیشه‌ها و فیلترها اطمینان حاصل کنید.
تعویض شیشه‌های آسیب‌دیده: اگر شیشه عینک یا ماسک خراشیده یا آسیب‌دیده باشد، توانایی فیلترکردن اشعه را از دست می‌دهد و باید فوراً تعویض شود.
- رعایت زمان استراحت
استراحت بین کار: تماس مداوم با اشعه می‌تواند خطر را افزایش دهد. جوشکار باید به‌صورت دوره‌ای استراحت کند.
رعایت این نکات نه‌تنها از آسیب‌های چشمی جلوگیری می‌کند، بلکه ایمنی کلی محیط کار را نیز افزایش می‌دهد.
نتیجه‌گیری
در پایان، برق‌زدگی چشم در جوشکاری یکی از مشکلات شایع است که می‌تواند آسیب‌های جدی به بینایی فرد وارد کند. این عارضه به دلیل قرارگرفتن در معرض اشعه ماورا بنفش ناشی از قوس الکتریکی رخ می‌دهد و علائمی مانند درد چشم، حساسیت به نور، اشک‌ریزی و کاهش موقت بینایی را به همراه دارد که بااین‌حال، این مشکل قابل‌پیشگیری است.